2011 urteko uholde haietan laguna galdu zuenetik, zubi eseki edo kolgante bakarra da Txurienekoa, Osiñaga auzoan. Eta hala izaten segiko du, urak eraman zuen Elorrabiko zubiaren tokian, zubi finkoa eraiki baitute, ekainaren 1ean ofizialki inauguratuko dutena, Osiñaga auzoko festetan.
Txurienekoa, berriz, erabili ezinik dago orain, urtarrilaren 30ean kotxe batek bere euskarrietako bat jo, eta zubia kolokan utzi zuenetik. Horregatik, «noiz konponduko duten esperoan» daude auzotarrak eta erabiltzaileak, haundia baita daukan garrantzia, eta 1955 urtean martxan jarri zutenetik izan duena. Zubiaren inguruan, ikerlana osatu du Josu Arrieta Iraola Osiñagako auzotarrak.
1953ko uholdeek kaltetu zuten zubiaren ordezkoa, Txurienekoa
1954 eta 1955 urteetan eraiki zen Txurieneko zubia, aurretik zegoen beste baten ordez. Urumea ibaiaren ibilbidean, 50 metro beherago zegoen, eta Loidiko bidea eta Biyak Bat paper fabrika lotzen zituen. Baina 1953ko urriaren 14an gertatutako «izugarrizko uholdeek», kalte haundiak eragin zituzten Urumea bailaran, Arrietak azaldu duenez. Eta horietako bat izan zen, oso hondatuta geratu zela zubi hori, ezkerreko ertza «guztiz txikituta» zuela.
Egoera horretan, gutun bat idatzi zion Biyak Bat enpresako gerenteak, Udalari: «gutunean adierazi zion, ezin zuela bere gain hartu zubiaren berreraiketa; eta erregutu zion, Udalak bere bitartekoekin edo bestelakoekin konpondu zezala arazoa, oso garrantzitsua zelako bizilagunentzat eta auzoko enpresetan lan egiten zutenentzat. Era berean, azaldu zion Hezkuntza Delegazioari komunikatu ziola, nolako arazoa sortzen zien egoera horrek, fabrikaren ondoko etxeetatik Arriatsuko eskolara joan behar zuten ikasleei», dio Arrietak.
Eskaera horren aurrean, zubia egunero erabiltzen zutenen zerrenda osatu zuen Udaleko guardak, Javier Barrenetxeak, 1954ko abuztuaren 16an (ondoko orrialdean dago ikusgai, Barrenetxeak berak osatu zuen dokumentua). «Zerrendak erakusten du, Biyak Bateko gerenteak ez zuela arrazoirik falta», adierazi du Arrietak: «uholdeek txikitu zuten zubia, oso garrantzitsua eta beharrezkoa zen, eta ez bakarrik Osiñaga auzoko langileentzat eta baserritarrentzat; baita Portutik, Hernaniko kaleetatik, Urnietako baserrietatik eta Donostiatik, Biyak Bat eta Zikuñaga paper fabriketara lanera joaten ziren guztientzat ere; eta nola ez, ezinbestekoa zen, Eziago edo Zikuñagatik Arriatsu eskolara joan behar zuten haurrentzako. Gainera, zerrendan ez dira sartzen, igandetan mezetara Zikuñagako ermitara joaten zirenak».
«Uholdeek zubi zaharra kaltetu zutenetik Txurienekoa eraiki arte, moldatu behar izan zuten Karabeletik eta Elorrabitik pasatuz; eta udaran, ibaia zeharkatuz»
Arrietak nabarmendu du, zerrendako gehienak baserrietako seme-alabak zirela, «denak gazteak, kasu gehienetan baserrietan jaiotako aurreneko proletarioak. Zerrendari erreparatuz gero, askok aurkituko ditugu senideak bertan».
Zubi zaharra konpontzea, hasierako asmoa
Hori ikusita, Udalak zubi zaharra konpontzea erabaki zuen, hasiera batean. Baina azkenean, zubi berri bat eraikitzearen alde egin zuen, beste kokaleku batean. Horrela, Txuriene edo Oianeder baserriaren parean egitea erabaki zuen, gaur egun dagoen tokian. Baina auzolanean egingo zuten zubia: Udalak ordainduko zuen materiala, 14.000 pezeta inguru, eta eskulana, zubi zaharraren erabiltzaileek jarriko zuten: «horrela, erabiltzaileek, etxe bakoitzeko batek, lan egin zuten, zubi berria eraikitzeko».
Arrietak azaldu du, Hernaniko Udal Artxiboan ez dagoela dokumenturik, zubia eraikitzeko lan antolaketaren inguruan: «dokumentu bat badago, hala ere, Javier Barrenetxeak berak sinatua, non azaltzen den lagun batek uko egin ziola lan egiteari, eta lanaren ordez, Udalak erredentzioa jarri ziola dirutan, 25 pezeta».
1955ean bukatu zuten zubia, eta bitarte horretan, ia urte eta erdian, moldatu behar izan zuten Karabeletik eta Elorrabitik pasatuz; «eta udaran, ibaia zeharkatuz», azaldu du Arrietak: «oinez joaten ziren lanera, eta hiru errelebotan gainera, neguan zein udaran. Pentsatu dezakegu, zubirik gabeko tartea luzea eta gogorra izango zela batzuentzat; adibidez, Urnietako Legarralde, Ezkerraenea eta Barkaiztegi baserrietatik, fabriketara lanera joan behar zutenentzat. Izan ere, bestela ere ordubete inguru behar zuten, fabrikara iristeko».
2002ko konponketa sakona, eta kolokan jarri duten bi istripu, azkeneko urteotan
Garai hartan eraiki zuten zubia da, gaur egun dagoena: «baina 2002 urtean, Mertxe Etxeberria alkate zela, Udalak konponketa sakona eta beharrezkoa egin zuen, Elorrabiko eta Txurieneko zubietan. Gaur egun ere, Txurieneko zubiak erabiltzaile asko ditu, lanera joateko, paseatzeko... Eta urtero jasotzen du mantentze lanen bat, udal langileen eskutik», dio Arrietak.
Baina era berean, gogora ekarri ditu, Txurieneko zubiak azkeneko urteotan izan dituen kalte larriak: «azkeneko hiru urteotan, zubia bi aldiz egon da desagertzeko zorian. 1983ko eta 2011ko uholde erraldoiei eutsi die Txurieneko zubiak, baina bestelako arrazoiengatik egon da, guztiz hondatzeko zorian. 2016ko uztailean, furgoneta batek jo zuen zubiaren euskarria, eta kableak hautsi zizkion, zubia erabili ezinik utzita. Horren ondoren, zubia konpondu zuen Udalak, eta aurten, urtarrilaren 30ean, beste kotxe batek jo zuen euskarria, zubia kolokan utziz berriro ere».
?Ahaldia?, makina bat lanetarako tresna
Auzolanean egin zen zubia, baina garai haietan, ahaldia izenez ezagutzen zen auzolana Urumea inguruetan, Arrietak azaldu duenez: «ohiko zen lan publikoak, auzoko bideak garbitu eta berritzea adibidez, ahaldi lanez egitea. Baina elkarri laguntzeko ere, baserrietako lanetan laguntza behar zenean, auzotarrei ahaldirako deitzen zitzaien. Auzoko arduradunak, gehienak pertsona bera izaten zenak, halako egunetarako ahaldi lanerako deitzen zituen auzotarrak, eta etxe bakoitzeko bat edo bi joaten ziren lanera», kontatu du.
Txurieneko zubiaren lanen kasuan, dio berak, «ondorioztatu daiteke Javier Barrenetxea guarda izan zela arduraduna; berak koordinatu zuen lan egin behar zutenen egutegia».
Arrietak azaldu du, orain ez direla egiten, lehen bezala, bide garbiketa eta bestelako lanak auzolanean: «baina auzolanak badu bere tokia gure gizartean. Ikastolak, kooperatibak eta zenbait egunkari, adibidez, horrela sortu ziren. Hernanin bertan, zenbait kirol taldek, auzo elkartek edota kultur elkartek, behar beharrezkoa izaten dute auzolana, bizirauteko».
Txurieneko labaderoa, zubiaren garai berekoa
Txurieneko zubia eraiki zen garai berean, 1954 urtean, egin zuten Txurieneko labaderoa ere. Zubiaren ondoan dago kokatuta, Oianeder baserriaren aldean, zubiaren eskuineko aldetik jaitsita. Bide bat dago, nahiko erraz jaisteko aukera ematen duena: «nahiz eta bere egoera ez den onena, errespetua ematen du», dio Arrietak.
Etxe Alai eta Ibai Ondo etxeak eraiki zirenean egin zuten labaderoa, Galtzadaberrieta guneko bizilagunei zerbitzua emateko: «bertan garbitzen zituzten arropak, fabriketan lan egiten zuten langileen eta baserritarren emazteek», dio Arrietak. Eta nabarmendu du, arrisku haundiko lana izaten zela hori, zenbaitetan: «Urumea ez da erreka, ibaia da; eta neguan adibidez, ibaia ur askorekin joaten zenean, auzoko emakumeek arriskuan jartzen zuten bere bizitza, familiako arropa garbitzeko».
Ondoko argazkia, 1969 urte ingurukoa da, eta bertan ikusi daitezke, Etxe Alai etxean bizi zen familiako lau kide, arropa garbitzen: Alberta ama, bi alaba eta semea.
«Zubia eta labaderoa babestuta daude, eta errespetua merezi dute»
Arrietak gogorarazi nahi izan du, Hernaniko Udalaren arau subsidiarioek babesten dituztela, bai Txurieneko zubia, eta baita labaderoa ere: «Hernaniko historia hurbilaren elementuak dira biak, eta garrantzi haundikoak. Beraz, errespetua eta babesa merezi dute».