Festa sortu du Dantzak. Fikzioan, sagarrak eman dio bidea; errealitatean, aldiz, fikziozko istorio horren arrakastak. Hori guztia da, hain zuzen, euskal dantza gailurrera eraman duen pelikulak lortu duena.
2018ko bigarren seihilekoan aurkeztu zuen Telmo Esnal zuzendariak Dantza pelikula Donostiako Zinemaldiko Sail Ofizialean, lehiaketatik kanpo. Abenduaren 21ean estreinatu zen ofizialki, ordea, eta orain zine-areto gutxi batzutan, DVDan eta hainbat plataformatan ikusi daiteke.
«Esfortzu pertsonal haundia eskatu dio partehartzaile guztiei; hori bai, errekonpentsa ere, haundia izan da»
Izenburuak dion bezala, dantza da protagonista nagusia, eta horrekin batera, noski, dantzariek ere paper garrantzitsua dute. Haien artean, Joseba Astarte astigartarrak dauka protagonismo berezia, mutilagunaren papera egiten baitu.
Baina ez da bertan aritu den astigartar bakarra, izan ere, Astigar dantza taldeak ordezkaritza zabala izan du pelikulan. Hain zuzen, Astarberekin batera, 9 eta 55 urte bitarteko beste hamalau kidek hartu dute parte proiektuan. Horiek dira: Estitxu Ugarte, Koral González, Eider Arco, Lierni Zinkunegi, Iñake Zubiarrain, Ainhoa Alberro, Oier Muxika, Naroa San Miguel, Ane Iparragirre, Ekhi Urdangarin, Mattin Plazaola, Txuman Arrizabalaga, Joxe Mari Alberro eta Arantxa Ibarburu.
Joseba Astarbe, hasieratik
4-5 urte atzera egin behar da, Dantza pelikularen hasiera nolakoa izan zen azaltzeko: «2013 bukaeran-edo, Argia dantza taldearekin Axeri Boda ikuskizuna egitetik autobusez gentozela, komentatu ziguten bazegoela proiektu bat euskal dantzen bitartez istorio bat kontatzeko. Eta horretarako, grabazio txiki bat egin nahi zutela Igartubeiti baserrian, teaser moduan erabili eta diru-laguntzak lortzeko», gogoan du Joseba Astarbek.
Emozio haundiz jaso zuen berria astigartarrak, eta baiezkoa eman zuen. «Almute dantzako taldea osatzen genuenekin kontatu zuten aurreneko teaser horretarako; 9-10 bat lagun ginen». Eta onartzen du: «erabat boluntarioa izan zen, eta ez genekien aurrera edo atzera egingo zuen ere!».
Aurreneko irudi horiekin abiatu zen Telmo Esnal zuzendaria eta haren taldea finantziazio bila:?«esango nuke jada ahaztuta geneukala 2017an Telmok [Esnalek] esan zigunean: ?aurten grabatu behar dugu dena!?».
Astigar eta Argiaren artean harremana «betidanik»
Proiektuak aurrera egiten zuela jakin zutenean gehitu zen Astigar dantza taldea proiektura, «behin ikusi zutenean pelikula honen dimentsioa ze neurritakoa izango zen, eta dantzari askoren partehartzea beharko zela», nabarmentzen du Astarbek.
Hori ikusita, Argia dantza taldearen eta Juan Antonio Urbeltzen inguruan aritu diren dantza taldeengana jo zuten: «Astigar dantza taldeak betidanik izan du harremana bai Argiarekin, baita Juan Antoniorekin [Urbeltz] ere». Are gehiago, «Astigarragan hasiera-hasieratik, Argiako dantzariak izan ziren eta dira maisuetako batzuk», argitzen du Estitxu Ugartek.
Eta haiek batera ere, dantzakera horren bueltan dabiltzan beste hainbat euskal talde ere izan ziren bertan:?Arkaitz (Añorga), Duguna (Iruñea), Haritz (Elgoibar), Gure-Kai (Deba), Kezka (Eibar), Urki (Andoain), Maritzuli (Miarritze), Elai Alai (Portugalete)...
Izan ere, Telmo Esnalek berak onartu duenez, Juan Antonio Urbeltzen hipotesiak eta Argia dantza taldearen dantzak dira pelikularen oinarri. Are gehiago, Urbeltz bera izan zen filmaren koreografoa, eta musika-konposizioa Mikel Urbeltz eta Marian Arregi ama-semearenak dira.
Urte osoko lana
2017 urtean zehar grabatu zuten pelikula osoa, urte osoko lana izan zen, «grabaketak izan zituen berezitasun guztiekin», aitortzen du Joseba Astarbek. Izan ere, «Telmok [Esnalek] dioen bezala, pelikula bizitzaren zikloaren garapena da», Arantxa Ibarbururen hitzetan; «bizi-ziklo hori, urtaro ezberdinekin dijoa, eta Telmok urtaro ezberdinekin grabatu nahi zuen», zehazten du Astarbek. Hori dela eta, luze jo zuen grabaketak.
Baina hori ez da arrazoi bakarra; dantzarien egoerak ere eragina izan zuen: «kontuan izan behar da ez garela ez aktore, ez dantzari profesionalak; bakoitzak bere bizitza, lanbidea eta familia dauzka. Eta horregatik ere, proiektu hau guztia aurrera eramateko zailtasunak izan dira», onartzen du protagonistetako batek.
Ohiko grabaketa batean hilabete batzuetako lana izango litzakeena, beraz, urte osoko lana bilakatu zen: «izan ere, behar duzu partehartzaile diren dantzari guztiek, sekuentzia bakoitzean parte hartuko dutenek, libre edukitzea hori egiteko».
«Euskal Herrian halako pelikula bat egitea kristoren pribilegioa da»
Hori horrela, dantzariek onartzen dute asteburuak, Aste Santuak, oporrak... aprobetxatu zituztela horretarako.
Astigar dantza taldeko kideen kasuan, «entseguak arratsaldeetan edota asteburuetan egiten genituen», dio Ainhoa Alberrok.
Urtea zailagoa izan zen, ordea, Joseba Astarberentzat. Paper nagusiagoa izanda, grabaketa gehiago izan baitzituen: «nire kasuan, 2017ko nire jaiegun eta opor guztiak izan ziren Dantza pelikulari eskaintzeko». Onartzen du: «niretzat urte gogorra izan zen».
Hala ere, dena ez da beltza berarentzat, izan ere, dio: «esfortzu pertsonal haundia eskatu dio partehartzaile guztiei; hori bai, errekonpentsa ere, haundia izan da».
Makina bat kokaleku, irudiari laguntzeko
Euskal dantza eta soinuei, parajeek asko lagundu diotela onartzen dute partehartzaileek, eta horri, hain zuzen, begirune haundia jarri dio Telmo Esnalek pelikula honetan: Leitza, Aragoiko Belchite, Bardeeak, Arantzazu, Hendaia... agertzen dira bertan.
Protagonista gisa, Astarbe da kokaleku gehien bisitatu dituen astigartarra, baita Arantxa Ibarburu ere: «Arantxak parte hartu zuen Arantzazuko grabaketan, Hendaiako grabaketan, Leitzan eta Belchiten (Aragoi)».
Gainontzeko helduak Belchiten eta Leitzan izan ziren; eta Astigar dantza taldeko txikienak, aldiz, Leitzan besterik ez ziren egon. Hain zuzen, azken honetan, 200 euskal dantzaritik gorak hartu zuten parte.
«Harrotasun eta ohore haundia»
Bai Astigar dantza taldearentzat, baita dantzari gisa pertsonalki ere «pribilegioa» izan da astigartarrentzat proiektuan parte hartzea, «harrotasun eta ohore haundia», Ibarbururen hitzetan. «Euskal Herrian milaka dantzari daude, baina 200-250ek hartu dugu parte».
Are urrutiago dijoa Joseba Astarbe: «nik uste dut dantzari bezala, dantza profesionalari hurbil dakiokeen esperientziarik gertukoena izan dela».
Pelikula «berritzailea eta ausarta»
«Inoiz ez litzaiguke bururatuko halako proiekturik gauzatuko litzakeenik», dio argi Arantxa Ibarburuk. Gauzatu da, eta ez nolanahi.
«Berritzailea» bezala deskribatzen du Iñake Zubiarrainek, eta Joxe Mari Alberrok «ausarta» hitza ere gehitzen dio.
Eta onartzen du: «Euskal Herrian halako pelikula bat egitea kristoren pribilegioa da. Nik esaten dut Europan edo munduan ez dela pelikularik egongo bakoitzaren kultura horrela, pelikula batean, jarri duena». Gainera, Alberroren ustez, «oso ondo egina dago».
Jendeak ikusi ez duena ere jartzen dute balioan: «atzean kristoren lana dago, eta guk ikusi dugu», dio Eider Arcok.
«Hitzik gabe ere, asko esaten du»
Hitzik gabeko pelikula bada ere, atzean istorio bat egon badago: «Ekaitza lehertu da landako lan egun gogor baten ondoren. Atertu duenean, bizitza erne da lehen agor zen lurretik. Fruitu bat hazi eta heldu da, bizirik eutsi die izurrien erasoei, eta sagardoaren bizigai izango den sagar bihurtu da. Orduan, uzta ospatzeko tenorea da, topa egitekoa eta maitasunaren festan murgiltzekoa», dio pelikularensinopsiak.
Hori guztia kontatzeko hizkuntza da dantza, eta horri, musikak laguntzen dio. «Hitzik gabe ere, asko esaten du», Iñake Zubiarrainen ustez.
Ulergarria da, gainera, kultura eta hizkuntza ezberdinetako pertsonentzat: «ez duzu hizkuntza bat ulertu behar pelikula ulertzeko. Dantza espresio unibertsala da, eta istorioa bere horretan edozein kulturatan asimila daitekeen zerbait da!», argitzen du Astarbek.